کاربرد آموزه های تصویر سازی در آموزش الفبا به کودک

مقدمه بر اساس آثار و مستندات تاریخی موجود، ایران در زمینه خط نگاری سابقه ای بس درخشان و تاریخی دارد. به جرأت می توان گفت که در کمتر سرزمینی از دیرباز تا کنون به نوشتار این گونه ارج نهاده باشند. ایران به طور مستقل سه هزار سال سابقه آثار مکتوب دارد. کهن ترین اسنادی که از ایران بدست آمده به خط میخی نوشته شده و مربوط به دوران هخامنشی است. این خط در ابتدا برای زبانهای بین النهرین یعنی آرامی، بابلی و آشوری بکار برده می شد و چون آرامیان در خوزستان امروز می زیستند و با پارسیان همسایه بودند، پارسیان پس از تشکیل سلسله هخامنشی یا همزمان با این دوره این خط را برای زبان پارسی قدیم ایران مورد استفاده قرار دادند. ایرانیان خط میخی را به تکامل رساندند و بهترین گونه نوشتاری این خط متعلق به ایرانیان است. پس از خط میخی، خط آرامی در ایران رواج یافت و در زمان هخامنشیان بتدریج جای خود را به خط پهلوی که اقتباس از خط آرامی بود بخشید. پس از حمله اسکندر و تسلط یونانیان بر ایران خط و زبان کشور، دستخوش تغییر و تحول شد. جانشینان اسکندر سعی و تلاش نمودند تا خط و زبان یونانی را جایگزین خط و زبان مردم ایران نمایند. خط پهلوی پس از سلطه فرهنگی یونان پا به عرصه ظهور نهاد و در واقع تا قبل از حمله اعراب به ایران که هزار سال به طول انجامید این تحول شکل گرفت. پس از حمله اعراب به ایران و سقوط سلسله ساسانی، تا مدتها خط های میخی، پهلوی، ساسانی و اوستایی در قلمرو ساسانی در ایران مورد استفاده قرار می گرفت. علاوه بر این خطوط بنا به روش حکومت پادشاهی در ایران خطوط ویژه ای وجود داشت که فقط امرا و یا پادشاهان حق آموختن آن را داشتند. با نابودی 3 ساسانیان و آمدن اسلام به ایران، در مدت زمان کوتاهی خط عربی جایگزین تمام خطوط ایرانی شد. )آلبرتین گاور، 1367 ، ص 121 ( به نظر می آید که خطوط عربی در پایان قرن چهار و طی قرن پنج میلادی از خط نبطی قبایل آرامی شمال - شرق و جنوب صحرای سینا سرچشمه یافته باشد. یکی از نمونه های بارز خط عربی، خط کوفی است. این خط برخاسته از شهر کوفه بود. ویژگی های این خط، اندازه های مناسب در پیوند با زاویه ها، شکل هندسی، بلندی عمودی و کشیدگی های افقی آن بود. خط کوفی در ابتدا چهره ای عبوس داشت اما بتدریج گونه ای از این خط به نام کوفی تزئینی پدید آمد که از قرن دوم هجری عامل بسیار مهمی در شکل گیری هنر اسلامی در راه کتابت قرآن مجید بود. )حسینی ، 1380 ، 32 ( چون اسلام در سرزمین ایران انتشار یافت خط کوفی جایگزین خط پهلوی ساسانی و دین دبیره اوستایی گردید. در ایران تقریبا از اوایل سده اول و اوایل سده دوم هجری کم کم در نوشته های خود خط کوفی را معمول داشتند و آن را بجای خط پهلوی پذیرفتند و از نسخ همان علائم و حروف بیست و شش گانه عربی را استفاده کردند و چهار صورت نیز، برای چهار حرف خاص خود پ، چ، ژ، گ انتخاب نمودند و کتابهای علمی و سیاسی را با آن نوشتند. زبان فارسی با کلمات عربی آمیخته گشت و زبانی حاصل شد که به آن فارسی دری می گویند. همان زبان، اساس زبان فعلی ما است. شیوه آموزش الفبا در ایران تا این اواخر به صورت مکتب خانه ای بود که جملات با شکل کلی واژه ها آغاز می شد. واژه آموزی بر روش تکرار استوار است. هر واژه می بایستی حداقل پانزده بار در متن تکرار می شد تا شکل آن در ذهن زبان آموز بماند. عیب عمده در این روش این است که فقط حافظه بصری را بکار می گیرد. یادگیری، طوطی وار است و کودک مجبور است نزدیک به چندین هزار کلمه را حفظ کند. 4 تا اینکه شخصی به نام میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه شیوه آموزش نوینی را در ایران بنیان گذاشت که در آن حروف الفبا را به صورت جداگانه ای آموزش می داد و به آن روش تحلیلی می گفتند. در سال های بعد شخصی به نام میرزا جبار عسکر زاده معروف به جبار باغچه بان روش دیگری را که از ترکیب دو روش کلی و تحلیلی بدست آمده بود به نام روش ترکیبی پایه ریزی نمود، که تا شصت سال اخیر روش آموزش خوبی برای نونهالان و سواد آموزان بوده است. جزئیات آن در متن این رساله آورده شده است. در سال 1380 روش دیگری در تکمیل روش باغچه بان ابداع گردید که در این روش دو کتاب بخوانیم و بنویسیم برای کلاس اول دبستان در نظر گرفته شد که به گفته نگارنده آن کتاب، هر چهار مهارت زبانی)گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن( توجه شده است. در کتاب بخوانیم به رویکرد کلی و در بنویسیم به رویکرد تحلیلی و در بخش هایی از هر دو کتاب به هر دو رویکرد توجه شده است. دیگر روش های مکمل، روشهای الفبا آموز هستند که از آن برای آماده نمودن نو آموزان و پیش دبستانی ها استفاده می شود. در این روش تصویرسازی نقش موثری در آموزش به عهده گرفته است. از جمله کسانی که الفبا آموزی را به صورت مجزا بوجود آورد جبار باغچه بان بود که خود تصویر سازی آن را نیز بر عهده داشت. از قدیمی ترین الفبا آموز هایی که در دسترس می باشد کتاب عباس یمینی شریف است که خود نیز آن را تصویر سازی نموده و در آن الفبا را به صورت داستان در آورده است. در این کتاب حروف که با خط نستعلیق بود شخصیت اصلی داستان را تشکیل می داد. پس از آن کتاب های الفبا آموز متنوعی پدیدار شد. که شرح کامل آن ها در این رساله آمده است. 5 این رساله با نام بررسی آموزه های تصویر سازی در آموزش الفبا به کودک می باشد و در آن سعی شده که علاوه بر کودک و شناخت روش های الفبا آموزی راه های مختلف آموزش الفبا را به شیوه تصویر سازی نشان دهد. پس از مقدمه، در فصل دوم از این رساله تعداد 20 پایان نامه و مقاله که ده عدد از آنها ایرانی و ده عدد از آنها خارجی می باشد، به همراه چکیده آنان آورده شده است. در فصل سوم به توصیف تصویر و تصویرسازی و بیان تاریخچه تصویر سازی برای کودک پرداخته شده است. علاوه بر آن به تاثیراتی که یک تصویر بر روان و ذهن کودک می گذارد و همچنین یک تصویر سازی خوب و موثر برای کودک چگونه باید باشد پرداخته گردید. تصاویر آموزشی و نقش آن ها در یادگیری کودک نیز مد نظر قرار داده شده و خصوصیات یک تصویر سازی آموزشی موفق به تفصیل شرح داده شده است. در ادامه کسانی که از پیشکسوتان آموزش الفبا در ایران بودند و در سیر تحول آموزشی آن نقشی داشتند، معرفی شده اند. روش هایی که از دوران مکتب خانه ای تا به امروز برای آموزش الفبا و کسانی که سیر تحولی در آن بوجود آوردند نیز در همین فصل بررسی شده است. در پایان این فصل به کتاب های فارسی اول ابتدایی ازسال 1331 تا به امروز با نمونه تصویری آن هم به لحاظ سبک نگارش و هم از لحاظ نوع تصویر سازی به تفصیل پرداخته شد. در فصل چهارم روش شناسی تحقیق حاضر آمده و روشهایی را که پژوهشگر در حین تحقیق طی نموده و همچنین فرضیات و اهدافی که قبل از انجام پژوهش در نظر داشت، به همراه طرح اجرایی و یافته های حاصل از آن قید گردیده است. در فصل پنجم یافته های تحقیق حاضر به بیان گردیده که در آن گزیده ای از نتایجی که پژوهشگر در حین تحقیق به آن ها دست یافته آورده شده است.و 6 همچنین در این فصل فرضیات مورد بحث این رساله اثبات گردیده است. در فصل ششم به بیان توصیه ها و کاستی های تحقیق اشاره شده است. کلیات تحقیق: تعریف مساله و بیان سوالهای اصلی تحقیق: آموزش الفبا در حال حاضر دارای دشواریهایی از قبیل تفهیم سخت شکل نوشتار و و تطبیق آن با مثال هایی که با آن کلمه نوشته می شود بوده و باعث ایجاد خشکی طرح و در نتیجه خستگی در کودک پیش دبستانی یا اول دبستان می شود. استفاده از هنر تصویرسازی برای آموزش الفبا باعث ایجاد شوق و انگیزه درکودک شده و آموزش را آسان تر می نماید. دراین تحقیق سعی می شود که با تلفیق تصویرسازی و آموزش، به شیوه ای دست یابیم که الفبا بهتر و شیوا تر به کودک آموزش داده شود. سوال اول: آموزش الفبا به کودکان در حال حاضر با چه روشهایی صورت می پذیرد؟ سوال دوم: استفاده از روشهای رایج در آموزش الفبا به کودکان چه دشواریهایی را در پی داشته یا دارد؟ سوال سوم: استفاده از هنرهای بصری و به ویژه آموزه های هنر تصویرسازی برای تدریس الفبا به کودکان چه مزایا و محاسنی را به دنبال خواهد داشت؟ فرضیه ها بیشتر الفبا آموز هایی که امروزه در کتابخانه های مختلف کشورمان دیده می شود، توسط تصویرگران نه چندان حرفه ای )البته بجز معدودی( و دیدگاه عاری از هنر 7 تصویر سازی مناسب برای کودکان که بتواند خلاقیت و نوآوری را در کودک بیدار کند، بوجود آمده است. در این کتاب ها بیش از آنکه به تصویر و آموزش الفبا تاکید کند به صدا و آواز روی آورده اند و شاید به دلیل این باشد که تصاویر مناسب برای الفبا آموزی وجود ندارد. کتاب های آموزش الفبا بیشتر از آنکه آموزشی باشد، باید بازی گونه باشد که کودک بتواند بدون اینکه بداند که این کتاب درسی است و برای آموزش به او تهیه شده، آن را نوعی سرگرمی برای خود دانسته و میل و رغبت به دیدن و خواندن و لذت بردن از آن را داشته باشد. در آموزش حروف الفبا، اگر بتوان با تصویرسازی های صحیح و رنگ هایی که برای کودک جذاب باشد و همچنین با تصاویری که بتواند خیلی آسان تر از پیش مطالب را به کودک انتقال دهد، به خلق تصویر حروف پرداخت، می توان میل و رغبت به یادگیری و آموزش را در او افزایش داد. با توجه به مطالبی که عنوان شده، فرضیات گرد آوری شده بدین شرح می باشد: فرضیه 1( به نظرمی رسد که آموزش الفبا به کودکان در حال حاضر متکی به روشهای کلاسی)شفاهی و تهی از هنر( است. فرضیه 2( به نظرمی رسد که آموزش الفبا به کودکان با روشهای رایج دشواریهای متعددی از جمله عدم ایجاد رغبت در کودکان و ایجاد تاخیرات زمانی در فرآیند یادگیری را در پی داشته است. فرضیه 3( به نظرمی رسد که آموزش الفبا با استفاده از آموزه های هنرتصویرسازی دارای مزایایی از قبیل ایجاد شوق به یادگیری در کودکان و آسان سازی انتقال مطالب برای معلم را در پی خواهد داشت. 8 ضرورت انجام تحقیق گمان نگارنده این است که انجام پروژه حاضر به ویژه وقتی که تاکنون تحقیقی مانند آن انجام نشده است از یک سو سبب خواهد شد تا پس از پیدا کردن روشهای موثر تدریس الفبا یه کودکان دبستان یا ماقبل آن آنها را به مقامات مسوول در آموزش و پرورش و اولیای امر در جامعه بزرگ ایران معرفی کنیم تا از آن پس شاهد سرعت یادگیری الفبا باشیم و از سوی دیگر بخش زیادی از زحمات معلمان تلاشگر را در این زمینه کاهش دهیم. اهداف اولیه تحقیق این تحقیق به دنبال پاسخ های مدلل علمی-کاربردی در زمینه های ذیل می باشد: -1 نقش اصلی تصویر سازی در ارتباط با آموزش -2 استفاده از هنر تصویر سازی «حروف الفبا » را زودتر و آسان تر آموزش داد. اصلی: کاربرد آموزه های تصویرسازی برای آموزش الفبای فارسی به کودکان و آزمون روشهای تدریس متکی به هنر تصویر سازی در این حوزه فرعی: معرفی بهترین و موثرترین آموزه های علمی به جامعه معلمان در آموزش و پرورش )مقاطع دبستان و پیش دبستانی( نتایج اصلی تحقیق حاضر، چه کاربردهایی خواهد داشت؟ استفاده از یافته های این پژوهش در آموزش و پرورش برای آموزش الفبا و آموزش حیوانات و محیط به کودک. - کمک به ناشران در کتب کمک آموزشی. - خانواده ها. ویژگی جدید بودن و نوآوری طرح چیست؟ مهمترین ویژگی این پژوهش آن است که به سه قشر مصرف کننده قطعی جامعه یعنی خانواده، ناشران و وزارت 9 آموزش و پرورش به طور همزمان کمک می کند تا داده های تحقیق حاضر را برای آموزش اساسی ترین واحد یادگیری یعنی الفبا به نفع کودکان جامعه به کار بگیرند. روش انجام تحقیق: توصیفی و روش گردآوری اطلاعات: میدانی و ابزار آن: پرسشنامه و مصاحبه معرفی جامعه آماری: کودکان حاضردر مهدکودک و مدارس ابتدایی شمال تهران روش نمونه گیری: تصادفی و تعداد نمونه: صد کودک 8- 6 سال روش تجزیه و تحلیل اطلاعات: کیفی و کمی